ท่านผู้อ่านระลึกถึงวัยเด็กหรือมีภาพจำเกี่ยวกับโหลของเล่นหยอดเหรียญ ที่ต้องมาคอยลุ้นว่าของเล่นที่บรรจุอยู่ในหุ้มพลาสติกหน้าตาเหมือนไข่ จะเป็นอะไรและใช่อย่างที่เราต้องการได้หรือเปล่าคะ
เวลาที่ล่วงเลยมา นานมากจนทั้งผู้เขียนและท่านผู้อ่านอาจจะลืมหรือจำรายละเอียดได้ไม่ทั้งหมดหรอกนะคะ อีกทั้งด้วยวิทยาการและเทคโนโลยี ก็คงนำพาให้เครื่องจำหน่ายสินค้าหยอดเหรียญพัฒนาไปไกลจนเกินกว่าที่จะจินตนาการได้
จากเดิมที่มีสถานะเป็นเพียงอุปกรณ์หลอกเอาสตางค์จากเด็กๆ ซึ่งไม่สามารถล่วงรู้ได้ว่าสินค้าที่จะได้รับคุ้มค่ากับราคาที่ต้องจ่ายไปไหม มาสู่การเป็นเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติที่มีสรรพสินค้าแสดงให้เห็นและพร้อมที่จะให้เลือกซื้อได้ตามสะดวก
เครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติมีบทบาทและอิทธิพลต่อวิถีชีวิตของคนญี่ปุ่นแผ่กว้างครอบคลุมในเกือบจะทุกกิจกรรมเลยทีเดียว ไม่เว้นแม้แต่ร้านอาหารแบบ อิ่มด่วน ที่ผู้บริโภคจะต้องสั่งซื้ออาหารผ่านเครื่องสั่งซื้อก่อนที่จะนำตั๋วที่ได้ไปส่งให้บริกรซึ่งจะจัดอาหารให้ตามคำสั่งซื้อของลูกค้าแต่ละราย
ความสะดวกของเหล่าเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติ หรือตู้หยอดเหรียญเหล่านี้ล่ะค่ะ ที่สร้างให้เกิดวัฒนธรรมการบริโภคอย่างหนักหน่วงในสังคมญี่ปุ่น เพราะนอกจากจะมีร้านสะดวกซื้อกระจายอยู่ทั่วทุกหัวมุมถนนแล้ว เครื่องจำหน่ายสินค้ายังเข้าไปเติมเต็มช่องว่างในระดับตรอกซอกซอยให้ครบถ้วนกระบวนความของการบริโภคอย่างสะดวกสบายอีกด้วย
เครื่องจำหน่ายสินค้าหยอดเหรียญไม่ได้มีภาพลักษณ์ว่าด้วยความสะดวกสบายเท่านั้นนะคะ เพราะในหลายกรณีเครื่องมือที่ว่านี้ยังกลายเป็นอุปกรณ์ในการดูดซับกำลังซื้อที่ทรงอานุภาพอย่างยิ่งยวด และบางครั้งดูจะกลายเป็นคู่แข่งขันที่น่าเกรงขามสำหรับร้านสะดวกซื้อไปในคราวเดียวกันเสียด้วย
เพื่อนของผู้เขียนคนหนึ่ง เธอทำงานในสำนักงานที่มีเครื่องหยอดเหรียญสำหรับจำหน่ายเครื่องดื่มสารพัดชนิดอยู่ภายในบริเวณอาคาร ซึ่งนั่นทำให้เธอสมัครใจเป็นแฟนคลับของเครื่องหยอดเหรียญไปโดยปริยาย และมีค่าใช้จ่ายผ่านเครื่องมือที่ว่านี้วันละหลายพันเยนเลยทีเดียว
จริงๆ แล้วจะเรียกเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติเหล่านี้ว่าเครื่องหยอดเหรียญก็คงจะเป็นการดูแคลนไปสักหน่อย เพราะนอกจากจะมีช่องให้หยอดเหรียญ 100 และ 500 เยนแล้ว เครื่องอัตโนมัติเหล่านี้ยังมีช่องสำหรับใส่ธนบัตรอีกด้วย
ลำพังมูลค่าของเงินเยน ที่มีอัตราแลกเปลี่ยนอยู่ประมาณ 100 เยน ต่อ 30 กว่าบาทไทย ท่านผู้อ่านคงจินตนาการได้นะคะว่า เครื่องดื่มกระป๋องหรือขวด ที่มีสนนราคาขั้นต่ำเริ่มที่หน่วยละ 150 เยน จะสร้างให้เกิดการแพร่สะพัดของเงินในระบบอย่างไร
มูลค่าการค้าที่ดำเนินผ่านช่องทางของเครื่องจำหน่ายสินค้าหยอดเหรียญ เฉพาะในหมวดเครื่องดื่มเพียงลำพังก็มีมูลค่าหลายหมื่นหลายพันล้านเยนต่อปีแล้วล่ะค่ะ และหากสำรวจให้ครบทุกหมวดสินค้าก็คงเป็นตัวเลขที่มากมายชวนให้เวียนศีรษะเป็นแน่
และทำให้เครื่องจำหน่ายสินค้าหยอดเหรียญมีสถานภาพเป็นดัชนีชี้วัดและกำหนดทิศทางเศรษฐกิจอย่าง อ้อมๆ ไปด้วย
ขณะเดียวกันเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติ ยังมีมิติของการประดิษฐ์สร้างนวัตกรรมให้กับสังคมญี่ปุ่นไปด้วยพร้อมกัน
ก่อนหน้านี้ไม่นาน ท่านผู้อ่านบางท่านอาจจะได้เห็นภาพข่าวเครื่องจำหน่ายสินค้ารุ่นใหม่ ที่สามารถประเมินผลบุคลิกภาพของผู้ซื้อ ก่อนที่จะแสดงตัวอย่างสินค้าที่คาดว่าจะถูกใจกับลูกค้าที่เป็นเป้าหมายขึ้นมาให้เลือก เรียกได้ว่าทำรายการสินค้าเสนอขายให้ตรงกับโปรไฟล์ของผู้ซื้อกันเลยทีเดียว
หากมองในมิติของรูปแบบการตลาดสมัยใหม่ ก็ต้องบอกว่านี่เป็นการเก็บรวมรวบประพฤติกรรมของผู้บริโภค และนำไปสู่การสร้างข้อมูลกลุ่มลูกค้าที่แยบคาย ภายใต้วิทยาการและเทคโนโลยีสมัยใหม่ที่พร้อมตอบสนองลูกค้า ณ จุดขายอย่างที่ไม่เคยปรากฏมาก่อน
แม้ว่าเครื่องจำหน่ายสินค้าอัตโนมัติรุ่นใหม่ที่ว่านี้ยังอยู่ในระยะฟักตัว เพื่อทดสอบกระแสตอบรับจากตลาด แต่คาดว่าอีกไม่นานนับจากนี้ เครื่องจำหน่ายสินค้ารุ่นใหม่จะกลายเป็นกระแสหลักและส่งผ่านการเปลี่ยนแปลงสู่ระบบธุรกิจได้อย่างไม่ยาก
ผู้เขียนและท่านผู้อ่านหลายท่าน อาจจะเคยผ่านประสบการณ์รอลุ้นของเล่นที่บรรจุอยู่ในไข่ด้วยใจระทึก มาสู่การเลือกซื้อสินค้าที่เราต้องการด้วยตัวเอง แต่ในทศวรรษหน้า เพียงแค่เดินไปหยุดยืนอยู่ข้างหน้าตู้จำหน่ายสินค้า เราก็อาจถูกบังคับให้เลือกซื้อและใช้สินค้าตามที่เครื่องอัตโนมัติเลือกให้เสียแล้ว
คิดแล้วควรจะดีใจหรือกังวลใจกับนวัตกรรมนี้ดีคะ
