“โลกนี้ไม่มีขยะ มันเป็นเพียงทรัพยากรที่วางไว้ผิดที่เท่านั้น” “รีไซเคิลคือการทำเหมืองแร่ในเมือง” และ “ขยะคือทองคำ”
ดร.สมไทย วงษ์เจริญ ประธานบริหารกลุ่มวงษ์พาณิชย์ กรุ๊ป มักย้ำวรรคทองเหล่านี้กับทุกคนเสมอถึงแนวคิดและวิสัยทัศน์การบุกเบิกธุรกิจรีไซเคิลเมื่อหลายสิบปีก่อน ซึ่งทุกวันนี้กลายเป็นกระบวนการสำคัญของ Circular Economy Network
จริงๆ แล้ว สมไทยผ่านมรสุมมากมาย ตั้งแต่ขายยา ขายหอมกระเทียม ขายหนังสือพิมพ์ ขายลอตเตอรี่ โอเลี้ยง แต่เป็นแค่การหาเช้ากินค่ำ จนวันหนึ่งเขามีโอกาสไปกราบพระพุทธชินราชที่วัดพระศรีมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดพิษณุโลก เจอยายคนหนึ่งนั่งหน้าอุโบสถ เก็บขวดพลาสติกไปขายได้เงิน
เขาเกิดความคิดว่า ขยะแท้จริงไม่ใช่ขยะ แต่เป็นทรัพยากรที่ถูกวางผิดที่เท่านั้นแถมเป็นของดีมีราคา ถ้าถูกคัดแยกตั้งแต่ต้นทาง มองย้อนเส้นทางกองขยะหนึ่งกองใหญ่ๆ เกิดจากรถเทศบาลสีเหลืองขนมาทิ้งตั้งแต่เช้าสายบ่ายค่ำ รถเทศบาลเก็บมาจากถังเขียวสูงๆ ตามตรอกซอกซอย ตามถนนหนทาง และขยะในถังเขียวมาจากถังขยะเล็กๆ ในบ้านนั่นเอง
หลังคิดอยู่นานจนตกผลึก ปลายปี 2516 เขาตัดสินใจลงเงิน 1 พันบาท ออกรถกระบะคันเก่าตระเวนรับซื้อของเก่าตามหมู่บ้านต่างๆ ในจังหวัดพิษณุโลก ตะโกนไปตามทางรับซื้อขวดใช้แล้ว ขวดน้ำปลา ขวดเบียร์ ขวดลิโพ ขวดกระทิงแดง ขวดแก้วแตกๆ เศษเหล็ก เศษนอต เศษตะปู รถจักรยานหัก เก่า พัง แบตเตอรี่รถยนต์ แบตเตอรี่มอเตอร์ไซค์ ขวดแชมพู กระป๋องแป้ง ทุกอย่างขายได้หมด
สมไทยเคยพูดกับสื่อว่า หากย้อนไปในช่วงสี่สิบห้าสิบปีก่อน การอธิบายให้ชาวบ้านแยกขยะเพื่อสิ่งแวดล้อม ต้องรู้จักร่วมมือกันสร้างจิตสำนึก ชาวบ้านไม่เข้าใจ แต่ถ้าบอกว่าขายขยะได้กิโลเท่าไร มีอะไรบ้าง แยกประเภทแล้วได้อะไร ชาวบ้านมองขยะเป็นเงินเป็นทอง ไม่ใช่ขยะแบบเดิมๆ
ขณะเดียวกันธุรกิจรับซื้อของเก่าในยุคนั้นเป็นเพียงภาพแป๊ะขี่ซาเล้งซื้อขวดไปล้างส่งโรงขวดน้ำปลาเท่านั้นเอง ไม่ได้มองไปไกลถึงแนวคิดรีไซเคิลใด
แต่ใช้เวลาเพียง 1 ปี กิจการรับซื้อของเก่าของสมไทยเติบโตอย่างรวดเร็ว เขาเพิ่มเงินทุนเปิดโรงรับซื้อของเก่า “วงษ์พาณิชย์” สาขาแรกในเมืองพิษณุโลก เป็นห้องแถวไม้ 2 ชั้น ค่าเช่าเดือนละ 800 บาท ก่อนขยับขยายกลายเป็นตึกแถวหลายคูหาและรับซื้อของเก่าเพิ่มมากขึ้น
กระทั่งปี 2532 ใช้เงินลงทุนกว่า 50 ล้านบาท สร้างโรงงานคัดแยกขยะครบวงจรบนเนื้อที่ 6 ไร่ 2 งาน นับเป็นโรงงานคัดแยกขยะรีไซเคิลที่ทันสมัยที่สุดในประเทศไทย ณ เวลานั้น สามารถรองรับปริมาณขยะได้ถึง 800,000 – 1 ล้านกิโลกรัมต่อวัน
ปี 2535 เดินหน้าลงทุนซื้อที่แปลงใหม่ 13 ไร่ สร้างสำนักงานใหม่ ใกล้วัดจุฬามณี มีพนักงานกว่า 150 คน โดยรับซื้อวัสดุเหลือใช้หลากหลายครบวงจรและวัสดุที่ต้องการกำจัดประเภทต่างๆ ทั้งพลาสติก กระดาษ โลหะ ขวดแก้ว อุปกรณ์สำนักงาน รวมถึงขยะเศษอาหารและขยะที่ไม่สามารถนำกลับมาใช้ใหม่ได้ ขยะอุตสาหกรรมเพื่อคัดแยกสิ่งที่นำมาใช้ประโยชน์ได้และฝังกลบสิ่งปฏิกูลที่ใช้ประโยชน์ไม่ได้
กว่า 20 ปีที่ผ่านมา โรงคัดแยกขยะและศูนย์กระจายสินค้าวงษ์พาณิชย์ Wongpanit Distribution Center (WDC) รับซื้อขยะรีไซเคิลจากครัวเรือน ชุมชน ร้านค้าปลีก ร้านค้าส่ง ร้านสะดวกซื้อ ห้างสรรพสินค้า โรงงานอุตสาหกรรม และบริการรวบรวมขนย้ายขยะ ทั้งที่อันตรายและไม่เป็นอันตราย พร้อมๆ กับขยายสาขาไปทั่วประเทศมากกว่า 2,200 แห่ง และไปไกลถึงประเทศต่างๆ เช่น ลาว 9 สาขา มาเลเซีย 2 สาขา พม่า 2 สาขา กัมพูชา 2 สาขา ญี่ปุ่น 2 สาขา และสหรัฐอเมริกา 4 สาขา พนักงานที่ดำเนินงานด้านรีไซเคิลทั้งหมดทุกสาขารวมกว่า 14,000 คน กับการเก็บรวบรวมทรัพยากรรีไซเคิลกว่า 1,500,000 ตันต่อปี
เหตุผลสำคัญที่ช่วยให้การขยายเครือข่ายรุดหน้าไปทั่วประเทศ คือ การเปิดโปรแกรมอบรมให้ความรู้และศึกษาดูงาน ฝึกงานฝึกอาชีพให้ทุกคนที่สนใจจริงๆ คนยากไร้ คนด้อยโอกาสให้สามารถประกอบอาชีพเลี้ยงตัวได้ มีตั้งแต่การอบรมเพื่อเป็นผู้รับซื้อไปจนถึงการเปิดศูนย์คัดแยกและรีไซเคิลในรูปแบบแฟรนไชส์ “ฟรีค่าธรรมเนียม”
แต่กำหนดคุณสมบัติของผู้ประกอบการ คือ เป็นคนดี มีศีลธรรม ซื่อสัตย์สุจริต มีทุนทางสังคมที่ดี ไม่มีหนี้สินล้นตัว ไม่เป็นบุคคลล้มละลายตามคำพิพากษาของศาล ไม่เคยต้องคดีในทางลักทรัพย์ รับซื้อของโจร ไม่เคยประกอบอาชีพผิดกฎหมายมาก่อน
ส่วนเงื่อนไขและขั้นตอนการจัดตั้งสาขาแฟรนไชส์ ต้องมีความพร้อมด้านการลงทุน มีทีมงานและทำเลที่ตั้งเหมาะสม ต้องผ่านการฝึกอบรมการคัดแยกขยะเพื่อรีไซเคิล หลักสูตร 5 วัน โดยกำหนดทำเลที่ตั้งเป้าหมาย 2 เกรด ประกอบด้วย ทำเลเกรด A อยู่บริเวณถนนใหญ่สายหลักในเมืองที่มีปริมาณการจราจรหนาแน่น มีการค้าหลัก ๆ เช่น ธนาคาร ร้านวัสดุก่อสร้าง ปั๊มน้ำมัน ร้านสะดวกซื้อ หรืออยู่ในย่านค้าขายหนาแน่น
ทำเลเกรด B อยู่ในซอยแยก มีปริมาณการจราจรพอสมควร อยู่ในเมือง ย่านชุมชน สะดวกในการซื้อขาย ไม่ไกลจากตัวเมือง เป็นย่านสายธุรกิจขนาดกลาง
ทั้งนี้ ดร.สมไทย วงษ์เจริญ ในวัย 69 ปี ใช้เวลาทั้งชีวิตส่งต่อไอเดียเปิดหลักสูตรอบรมการรีไซเคิลเชิงธุรกิจตั้งแต่ปี 2541 มีผู้ผ่านการอบรมมากกว่า 10,000 คนและเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง ถือเป็นผู้บุกเบิกธุรกิจรีไซเคิลขยะในประเทศไทยและเติบโตจากเงินทุนก้อนแรก 1 พันบาท ตอกย้ำแนวคิดที่ว่า “ขยะคือทองคำ” ได้ชัดเจนที่สุดแล้ว.
ภาพจากเพจเฟซบุ๊ก Wongpanit
