สวนสนุกแห่งแรกของโลกมีชื่อว่า Dyrehavsbakken หรือ Bakken สร้างเมื่อปี ค.ศ. 1583 หรือกว่า 442 ปี อยู่ในกรุงโคเปนเฮเกน ประเทศเดนมาร์ก ปัจจุบันสวนสนุกแห่งนี้ยังเปิดให้บริการให้ผู้คนได้ชมเครื่องเล่นยุคเก่า เช่น เรือเหาะไม้ อายุมากกว่า 80 ปี
ในกรุงโคเปนเฮเกนยังมีสวนสนุกเก่าแก่เป็นอันดับสองของโลก คือ Tivoli เปิดตัวเมื่อปี ค.ศ. 1893 มีทั้งเครื่องเล่นและการแสดงโชว์ต่างๆ ถือเป็นต้นแบบให้สวนสนุกยุคใหม่อย่าง Disneyland
สำหรับกิจการสวนสนุกแห่งแรกในประเทศไทย คือ แฮปปี้แลนด์ เปิดเมื่อปี 2516 แถวย่านบางกะปิกรุงเทพฯได้รับความนิยมอย่างมากจนมีนักธุรกิจหลายรายหันมาเปิดสวนสนุกเช่นแดนเนรมิตสวนสยาม
แต่แฮปปี้แลนด์ต้องปิดตัวเมื่อปี 2522 หลังเกิดอุบัติเหตุจากเครื่องเล่นหลายครั้ง มีคดีความและการฟ้องร้องจนทำให้เจ้าของธุรกิจตัดสินใจเลิกกิจการและเปลี่ยนรูปแบบกลายเป็นตลาดแฮปปี้แลนด์
หากดูข้อมูลล่าสุดจากกรมพัฒนาธุรกิจการค้า พบว่าในประเทศไทยมีบริษัทจดทะเบียนดำเนินธุรกิจสวนสนุกและธีมปาร์ค ซึ่งรวมถึงการเล่นเครื่องยนต์บังคับ การเล่นเรือเกม การแสดง การจัดนิทรรศการ รวม 195 ราย ทุนจดทะเบียนรวม 11,780 ล้านบาท โดยปี 2568 มีบริษัทจัดตั้งใหม่อีก 1 ราย ทุนจดทะเบียน 1 ล้านบาท
อย่างไรก็ตาม แม้ในภาพรวมธุรกิจสวนสนุกและธีมปาร์คสามารถสร้างรายได้เฉลี่ยเพิ่มขึ้นหลังสถานการณ์โควิด แต่จากข้อมูลการส่งงบการเงินล่าสุดปี 2566 มีบริษัทที่มีตัวเลขขาดทุนมากถึง 83 ราย และบริษัทที่มีกำไร 49 ราย โดยบริษัทที่สามารถสร้างรายได้สูงสุด คือ บริษัท วานา นาวา จำกัด มีรายได้รวมประมาณ 1,461.81 ล้านบาท เป็นธุรกิจของกลุ่มตระกูล “ลิปตพัลลภ” ทายาทของนายสุวัจน์ ลิปตพัลลภ อย่างนายพสุและนางสาวพราวพุธ ลิปตพัลลภ จดทะเบียนจัดตั้งเมื่อวันที่ 26 มิถุนายน 2555 เปิดให้บริการสวนน้ำขนาดใหญ่ 20 ไร่ กลางเมืองหัวหิน ชื่อ วานา นาวา หัวหิน หรือ Vana Nava Water Jungle ภายใต้แนวคิด “วอเตอร์ จังเกิ้ล” แห่งแรกในเอเชีย ผสมผสานระหว่างความเป็นสวนน้ำและป่าเมืองร้อน มีต้นไม้ทั้งใหญ่และเล็กกว่า 200,000 ต้น ปลูกแทรกไปกับสไลเดอร์และเครื่องเล่น 20 ชนิด
ส่วนบริษัทที่สร้างรายได้สูงสุดตามมาอีก 4 อันดับ ได้แก่ บริษัท ภูเก็ตแฟนตาซี จำกัด (มหาชน) มีรายได้ 675.72 ล้านบาท เป็นธุรกิจของนายผิน คิ้วคชา ชูจุดขายแหล่งท่องเที่ยวมาตรฐานระดับสากล เน้นศิลปวัฒนธรรม จดทะเบียนจัดตั้งเมื่อวันที่ 1 กรกฎาคม 2547
ด้านอันดับ 3 และ 4 เป็นบริษัทในกลุ่มตระกูล “กิติพราภรณ์” ที่ปัจจุบันมีนางสาวพัณณิน กิติพราภรณ์ เป็นหัวเรือใหญ่ เริ่มจากบริษัท อะมิวส์เม้นท์ ครีเอชั่น จำกัด จดทะเบียนจัดตั้งเมื่อวันที่ 31 สิงหาคม 2527 ดำเนินธุรกิจสวนสนุกและธีมปาร์ค “ดรีมเวิลด์”
จริงๆ แล้ว ตระกูล “กิติพราภรณ์” เริ่มต้นจากกิจการโรงภาพยนตร์ในยุค 70s-80s เช่น พาราเมาท์ ฮอลลีวู้ด และโคลีเซียม ก่อนขยายธุรกิจสวนสนุก “แดนเนรมิต” เมื่อปี 2519 บนที่ดินเช่า 33 ไร่ ย่านบางเขน ซึ่งถือเป็นสวนสนุกแห่งแรกที่มีรถไฟเหาะตีลังกา ล่องแก่ง บ้านผีสิง และเครื่องเล่นมากมาย แต่เมื่อสัญญาเช่าที่ดินสิ้นสุดและการแข่งขันรุนแรงขึ้น จึงตัดสินใจปิดตัวเมื่อปี 2543 หลังจากทุ่มเงินกว่า 1,000 ล้านบาท ซื้อที่ดินขนาด 160 ไร่ ย่านรังสิต–นครนายก คลอง 3 ลุยสร้างสวนสนุกแห่งใหม่ใหญ่กว่าเดิม ชื่อ ดรีมเวิลด์ (Dream World) โดยเปิดให้บริการเมื่อวันที่ 12 พฤศจิกายน 2536 มีเครื่องเล่นอลังการกว่าแดนเนรมิต เช่น ซูเปอร์สแปลช เฮอริเคน เมืองหิมะ พร้อมสวนน้ำขนาดเล็กๆ
ก่อนหน้านั้นเอง ช่วงปี 2534 ยังแตกไลน์ตั้งบริษัท เมจิกเวิลด์ จำกัด บุกเบิกสวนสนุกในศูนย์การค้าต่างๆ ภายใต้ชื่อ SKIPPYLAND ประเดิมสาขาแรก ห้างคาเธ่ย์ บางแค รองรับกลุ่มเด็กๆ วัยรุ่นและครอบครัวที่เข้ามาจับจ่ายสินค้า ก่อนขยายไปยังห้างสรรพสินค้าใหญ่ๆ เช่น แฟชั่นไอส์แลนด์ เทสโก้โลตัส เดอะมอลล์บางแค บิ๊กซี ปัจจุบันเปิดให้บริการทั่วประเทศ 152 สาขา
ข้อมูลของกรมพัฒนาธุรกิจการค้าจากงบการเงินเมื่อปี 2566 ระบุว่า บริษัท อะมิวส์เม้นท์ ครีเอชั่น จำกัด สร้างรายได้รวม 483.11 ล้านบาท ส่วนบริษัท เมจิกเวิลด์ จำกัด มีรายได้ 374.91 ล้านบาท
มาถึงอันดับ 5 บริษัท สยามพาร์ค บางกอก จำกัด มีรายได้ราว 321.53 ล้านบาท เป็นธุรกิจของนายไชยวัฒน์ เหลืองอมรเลิศ ซึ่งบุกเบิกตั้งแต่ปี 2521 เดิมจัดตั้งบริษัทภายใต้ชื่อ “อมรพันธุ์นคร–สวนสยาม” เปิดสวนน้ำและสวนสนุก “สวนสยาม” บนเนื้อที่กว่า 300 ไร่ ย่านมีนบุรี และใช้เวลาหลายสิบปีฟันฝ่าวิกฤตมากมาย จนสามารถรวบรวมเงินทุนนำเข้าเครื่องเล่นฮิตระดับโลกจากต่างประเทศชุดใหญ่
ปี 2552 ทะเล–กรุงเทพ ของสวนสยาม ได้รับการรับรองจาก Guinness World Records เป็นทะเลเทียมที่ใหญ่ที่สุดในโลก มีการเปลี่ยนชื่อใหม่เป็น Siam Amazing Park แบ่งพื้นที่เป็น 5 โซน ประกอบด้วยโซนสวนน้ำ Water World โซน Xtreme World รวบรวมเครื่องเล่นท้าความเสียวระดับโลก โซน Adventure World ดินแดนแห่งการผจญภัย โซน Family World ดินแดนของเครื่องเล่นของครอบครัว และ Small World ดินแดนเครื่องเล่นไซซ์มินิสำหรับนักผจญภัยตัวน้อย
ปี 2561 บริษัท สยามพาร์ค บางกอก จำกัด วางศิลาฤกษ์ก่อสร้างโครงการบางกอกเวิลด์ อุทยานเมืองบางกอก และเผยโฉมอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 22 พฤศจิกายน 2565
ที่สำคัญ สวนสยามยุคเจนที่ 2 ประกาศเตรียมความพร้อมลงทุนโครงการเอนเตอร์เทนเมนต์คอมเพล็กซ์ เนื้อที่กว่า 500 ไร่ เม็ดเงินลงทุนรวมกว่า 1 แสนล้านบาท เพื่อต่อยอดธุรกิจสวนน้ำ–สวนสนุก ให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวใหม่ที่มีสถานบันเทิงแบบครบวงจรมากยิ่งขึ้น โดยกำลังศึกษาและรอการสรุปรายละเอียดสุดท้ายจากรัฐบาล.
